ścieżka edukacyjna
(szczegóły)

Przyroda i Podróże,
czyli dzieje rodaków na obczyźnie
1/7

Jan Czerski
(1845-1892)

Jan Czerski był wybitnym geologiem i paleontologiem, a jego przyrodnicza przygoda rozpoczęła się na Syberii, gdzie trafił w ramach represji za udział w powstaniu styczniowym w 1863 roku. Został wcielony do służby w carskim wojsku, podczas której rozwinęło się jego zainteresowanie tamtejszą przyrodą.

Syberia jest rozległą krainą geograficzną w północnej Azji o powierzchni ponad 10 milionów km². Panuje na niej przeważnie surowy, chłodny klimat. Dominuje tam roślinność tajgi, czyli rozległe lasy iglaste, gdzieniegdzie z niewielką domieszką drzew liściastych. Pośród typowych gatunków wyróżnić można sosnę syberyjską (Pinus sibirica Du Tour), świerk syberyjski (Picea obovata Ledeb.) oraz modrzew syberyjski (Larix archangelica P. Lawson). Drzewa szpilkowe odznaczają się bardzo dobrym przystosowaniem do surowych warunków syberyjskich. W niższych warstwach lasu znaleźć możemy natomiast nieliczne gatunki krzewów, na przykład jałowiec (Juniperus sp.).

W wyniku pogorszenia stanu zdrowia Jan Czerski po kilku latach został zwolniony ze służby wojskowej, jednak nie uzyskał on zgody na powrót do kraju. Wyjechał więc do Irkucka, gdzie oddał się swoim zainteresowaniom – podjął studia geologiczne i paleontologiczne oraz rozpoczął pracę naukową. We współpracy z innymi polskimi uczonymi – Aleksandrem Czekanowskim i Benedyktem Dybowskim – badał regiony jeziora Bajkał oraz pobliskie łańcuchy górskie – Sajany. Interesował się przede wszystkim ich historią geologiczną – stał się autorem pierwszej mapy geologicznej wybrzeża Bajkału, a także przedstawił genezę jego powstania. Zaproponował również pierwszy paleotektoniczny schemat Syberii. Kilka lat później Czerski odbył jedną ze swoich ważniejszych wypraw na położone na odległej Arktyce Wyspy Nowosyberyjskie. Badał tam skamieniałości ssaków czwartorzędowych, takich jak mamuty czy nosorożce włochate.

Badania Czerskiego stanowią do dziś niewątpliwą kopalnię wiedzy o kształtowaniu regionów odległych krain syberyjskich oraz ich plejstoceńskiej faunie. Za swoje prace otrzymał liczne wyróżnienia, między innymi złoty medal Rosyjskiej Akademii Nauk. Jego zasługi upamiętniają dziś również łańcuchy, pasma i szczyty górskie nazwane na jego cześć. W 1961 roku ukazała się powieść biograficzna autorstwa Bolesława Mrówczyńskiego poświęcona osobie Czerskiego, zatytułowana ”Błękitny trop (Opowieść o żołnierzu, który zawędrował za koło polarne)”.