Kolekcje gruntowe

Kolekcje gruntowe podzielone są na 9 działów tematycznych, które przedstawiają różnorodność świata roślin, ich wzajemne relacje oraz cechy wspólne. Kompozycja umożliwia spojrzenie na zgromadzone taksony z wielu różnych perspektyw.

Alpinarium

Alpinarium zajmuje powierzchnię około 6000 m2, na której zgromadzono blisko 1300 taksonów pochodzących w większości ze stanowisk naturalnych. Prezentują one roślinność pasm górskich różnych stref klimatycznych świata: subpolarnej, umiarkowanej i podzwrotnikowej.

W celu zapewnienia roślinom warunków siedliskowych zbliżonych do naturalnych, alpinarium zbudowano z różnorodnego pod względem wielkości i składu materiału skalnego – głównie z granitów i wapieni (około 3 tys. ton), a teren odpowiednio skonfigurowano. Utworzono liczne półki i szczeliny skalne, tarasy oraz piargowiska. Dodatkowo wykonano siedem zbiorników wodnych połączonych strumieniami w zamknięty obieg wody.

Całość założenia jest podzielona na sekcje: Karpaty, Alpy, góry Półwyspu Bałkańskiego, góry Półwyspu Pirenejskiego, Kaukaz, góry i wyżyny Azji (Himalaje, Wyżyna Irańska) góry Skaliste, Roślinność Tundrowa, góry półkuli południowej – Alpy Południowe, Góry Smocze, płd. Andy. W wyodrębnionych pasmach są eksponowane grupy taksonów charakterystycznych dla zbiorowisk ziołorośli, muraw alpejskich, szczelin skalnych i piargów.

Dział Biologii Roślin

Dział Biologia Roślin przedstawia biologiczne cechy organów wegetatywnych i generatywnych. Kolekcja stanowi bazę do działalności edukacyjnej przeznaczonej dla grup zorganizowanych, a także stanowi interesujący zbiór do samodzielnego studiowania zagadnień z morfologii roślin. Znajdziemy tutaj taksony, które są przykładami różnego typu ulistnienia oraz budowy liści, a także przekształcenia pędów i liści. Dodatkowo część z nich obrazuje różne rodzaje kwiatów i kwiatostanów, sposoby zapylania kwiatów, w tym występowanie w przyrodzie rozmaitych powabni, a także typy diaspor oraz sposoby ich rozsiewania.

Dział Dendrologiczny

Dział Dendrologiczny zajmuje powierzchnię około 4 ha. Prezentowane są w nim drzewa i krzewy charakteryzujące się wysokimi walorami dekoracyjnymi. Są to najczęściej odmiany uprawne, rzadziej botaniczne formy gatunków.

Wiele fragmentów działu ma swój motyw przewodni. Takich wyróżników jest kilkanaście, a należą do nich: kolekcje drzew i krzewów o liściach barwnych i pstrych, ozdobnych owocach, dekoracyjnie przebarwiających się jesienią liściach, a także roślin kwitnących wiosną oraz latem. Występują także kwatery, na których zgrupowane są drzewa i krzewy o pokroju piramidalnym i kolumnowym, kulistym oraz o pędach przewieszających się („płaczącym”). Dział obejmuje również kolekcje pnączy, roślin nagozalążkowych, odmian lilaków, Narodową Kolekcję Irg, a także polskie odmiany roślin ozdobnych.

Dział Ekologiczny

Dział Ekologiczny zlokalizowana jest głównie w północnej i wschodniej części Ogrodu. Prezentuje roślinność zbiorowisk leśnych, wydmowych i łąkowych.

Naturalne warunki glebowe i klimatyczne Ogrodu pozwoliły na stworzenie w obrębie działu grądu, czyli lasu dębowo – grabowego, który jest jednym z potencjalnych zbiorowisk naturalnych Wielkopolski. W tej części działu prezentowany jest także fragment żyznej buczyny niżowej typu pomorskiego, której podstawowym i jedynym gatunkiem budującym warstwę drzew jest buk pospolity (Fagus sylvatica L.).

W celu stworzenia dogodnych warunków dla prezentacji roślin wydmowych w 1954 roku w północnej części Ogrodu usypano piaszczyste wzniesienie imitujące wydmę. Rośliny uprawiane na wydmie pochodzą w większości ze stanowisk naturalnych, głównie z Mierzei Łebskiej. Z kolei we wschodniej części Ogrodu, uformowały się łąki rajgrasowe, które utrzymywane są w systemie jednokośnym.

Dział Geografii Roślin

Dział Geografii Roślin zajmuje największy obszar na terenie Ogrodu – około 7,5 ha. Dział założono w latach 30-tych XX wieku i zajmował wówczas około 2,5 ha. Całość została podzielona na kwatery grupujące rośliny z określonych krain geograficznych (Himalaje, Mandżuria, Syberia, Turkiestan), państw (Chiny, Japonia, Korea), a także całych kontynentów (Europa, Ameryka Północna, Azja).

Wraz z rozwojem Ogrodu w latach 70-tych i 90-tych zwiększono teren działu, co umożliwiło rozbudowanie kolekcji. Dziś prezentuje ona zróżnicowanie szaty roślinnej Ziemi w układzie stref klimatyczno-roślinnych, głównie pozazwrotnikowych obszarów półkuli północnej. Największą powierzchnię poświęcono reprezentantom formacji regionów o klimatach umiarkowanych, cechujących się występowaniem lasów liściastych zrzucających liście na zimę (strefa nemoralna). Bardzo bogato jest reprezentowana w nim dendroflora lasów wschodnioazjatyckich, w tym szczególnie szerokolistnych oraz mieszanych mezofitycznych, a także północnego lasu mieszanego i lasów łęgowych.    

Dział Roślin Ozdobnych

Dział Roślin Ozdobnych, to barwne zbiory bylin prezentowane na licznych rabatach rozmieszczonych m. in. w otoczeniu Działu Dendrologii. Wśród nich są bogate kolekcje odmian uprawnych kosaćców (około 230 odmian), piwonii (około 120 odmian) i liliowców (około 280 odmian). Na szczególną uwagę zasługuje Rosarium, na którym rośnie 2950 róż reprezentujących 29 odmianach uprawnych. Dział obejmuje także partery ogrodowe sąsiadujące w Rosarium, a które leżą na wspólnej osi z Pawilonem Ekspozycyjno-Dydaktycznym. Znajduje się tutaj jedno z najbardziej rozpoznawalnych miejsc w Ogrodzie – fontanna z rzeźbą baletnicy.

Dział Roślin Rzadkich i Zagrożonych

Dział Roślin Rzadkich i Zagrożonych składa się z pięciu kwater zróżnicowanych pod względem warunków siedliskowych. W ich obrębie przeprowadzono dodatkowe prace mające na celu dostosowanie właściwości podłoża do wymagań poszczególnych, ekologicznych grup gatunków.

Rośliny objęte w Polsce ochroną prawną były uprawiane w Poznańskim Ogrodzie Botanicznym od początku jego istnienia. Podstawą doboru gatunków był wykaz zawarty w Ustawie o Ochronie Przyrody z roku 1919. Zbiór ten był sukcesywnie uzupełniany, w miarę poszerzana listy taksonów chronionych w kolejnych aktach prawnych.

 Po uchwaleniu deklaracji włączenia się ogrodów botanicznych w realizację Światowego Programu Ochrony Przyrody (Las Palmas de Gran Canaria 1985), przez Międzynarodową Unię do Spraw Ochrony Przyrody i Jej Zasobów Naturalnych (IUCN) podjęto się powiększenia kolekcji o gatunki z „Polskiej Czerwonej Księgi Roślin” oraz z list regionalnych. W latach 80. XX wieku w Ogrodzie Botanicznym UAM został utworzony dla tych taksonów odrębny dział – Roślin Rzadkich i Zagrożonych. Aktualnie są w nim gromadzone:

  • gatunki roślin prawnie chronione Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. (Dz. U. z 2014 r. poz. 1409),
  • gatunki roślin rzadkie i zagrożone opisane w „Polskiej Czerwonej Księdze Roślin” (Kaźmierczakowa i in. 2014),
  • gatunki roślin wymienione na „Czerwonej liście roślin i grzybów Polski” (Mirek i in. 2006),
  • gatunki roślin rzadkie i zagrożone ujęte w publikowanych listach regionalnych Polski północno-zachodniej: Ziemia Lubuska (Pawełczyk, Pawełczyk 2011), Pomorze Zachodnie (Żukowski, Jackowiak 1995), Wielkopolska (Jackowiak i in. 2007), Kujawy (Rutkowski 1997) i Pomorze Gdańskie (Markowski, Buliński 2004),
  • gatunki roślin diagnostyczne siedlisk przyrodniczych Natura 2000 wykazane w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 16 maja 2005 roku (Dz. U. 05.94.795),
  • gatunki roślin charakterystyczne (w znaczeniu fitosocjologicznym) dla zespołów roślinnych zagrożonych wyginięciem w Wielkopolsce (Brzeg, Wojterska 2001).

Rośliny uprawiane w dziale mają znane pochodzenie. Większość z nich otrzymano z nasion zebranych ze stanowisk naturalnych. W przypadku gatunków posiadających w naturze skrajnie mało stanowisk nasiona są sprowadzane z udokumentowanych zasobów innych ogrodów botanicznych.

Dział Roślin Wodnych i Bagiennych

Dział Roślin Wodnych i Bagiennych, to ekspozycja około 140 taksonów zgromadzonych w kilku naturalnych oraz sztucznych zbiornikach. Sztuczne baseny to między innymi betonowe zbiorniki z „kieszeniami” bagiennymi do ekspozycji helofitów, czyli taksonów błotnych zakorzenionych w mule dennym, o pędach zanurzonych lub okresowo zalewanych. Część bagienna jest oddzielona od basenu przegrodą, przez którą woda, przy wysokim poziomie, przesącza się.

Największy zbiornik wodny w Ogrodzie ma powierzchnię blisko 1000 m2 i jest napełniany wodami gruntowymi. Zlokalizowany jest on w północnej części Ogrodu w dolinie dawnego strumienia Seganki. Od północy i wschodu rośliny wokół zbiornika rozrastają się swobodnie, natomiast od południa obsadzono go niską roślinnością wilgociolubną, która w naturalny sposób przechodzi w powstałą w 2014 roku kolekcję Roślinności Wilgociolubnej Półkuli Północnej.

Dział Systematyki Roślin

Dział Systematyki Roślin powstawał w latach 1922–1925 na powierzchni około 1,5 ha. Odznacza się regularnym układem poletkowym, który jest charakterystyczny dla starych ogrodów botanicznych. Prezentuje rośliny zgrupowane według ich przynależności do rodzin, wykorzystując przy tym System Englera, który szereguje rośliny według ich cech morfologicznych.

Rośliny uprawiane w Dziale Systematyki głównie pochodzą ze stref klimatu umiarkowanego, przy czym szczególnie bogato jest prezentowana flora Polski. Większą część kolekcji stanowią wieloletnie rośliny zielne i częściowo zdrewniałe. Układ uzupełniają drzewa i krzewy, przy czym niektóre należą do najstarszych okazów w Ogrodzie.